Θεωρίες καταστροφολογίας

ΥΠΕΡ-ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΜΗΧΑΝΩΝ

γράφει ο Νίκος Κάππα

Τα τελευταία μόλις χρόνια η επαφή μας με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές έχει μετατραπεί από ευκολία σε πολλές από τις καθημερινές μας δραστηριότητες σε σχέση εξάρτησης, για κάποιους. Χρόνο με το χρόνο βασιζόμαστε όλο και περισσότερο στη βοήθειά τους ακόμα και σε περιπτώσεις όπου παλαιότερα δεν φανταζόμασταν καν. Αν κάποιος επιστήμονας ανακοίνωνε στις αρχές της δεκαετίας των '90 πως η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να ξεπεράσει σε απόδοση ακόμα και τον πιο "δυνατό" ανθρώπινο εγκέφαλο, σίγουρα θα τον περνούσαμε για "σαλεμένο".

Στις 4 Μαϊου του 1997 στη Ν. Υόρκη όμως έγινε κάτι εκπληκτικό και συνάμα τρομακτικό. Ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής ονόματι "ντίπ μπλού" (deap blue) κέρδισε στο σκάκι τον πρωταθλητή του είδους Γκάρι Κασπάροβ, πραγματοποιώντας μια κίνηση η οποία άφησε τον δεύτερο πραγματικά απροετοίμαστο. Ο Κασπάροβ τότε χρησιμοποιώντας την απίστευτη ευστροφία του, έστησε μια παγίδα στον υπολογιστή σίγουρος ότι αυτός θα "την πατήσει". Χρειάστηκαν δύο λεπτών μελέτη κι ο υπολογιστής τερματίζει το παιχνίδι με μια κίνηση, ανατρέποντας την φήμη του διάσημου σκακιστή καθώς και την μέχρι τότε θεωρία πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ο πολυπλοκότερος, πολυσυνθέστερος και ταχύτερος "μηχανισμός" που θα μπορούσε να υπάρξει στη Γη. Μετά την απίστευτη ανατροπή, ο Κασπάροβ παραδέχτηκε ότι έχασε γιατί ο υπολογιστής "σκέφτηκε" και απάντησε πραγματικά σαν άνθρωπος.
Είναι σε όλους μας γνωστό ότι ζούμε την εποχή των μηχανημάτων. Θα ήταν απίστευτα δύσκολο να πάμε πίσω σε μια εποχή χωρίς υπολογιστές και αυτοματισμό. Τα μηχανήματα είναι απαραίτητα για την εναέρια κυκλοφορία, τη συντήρηση των πυρηνικών εργοστασίων, την επικοινωνία, τον έλεγχο της παγκόσμιας οικονομίας αλλά ακόμα και για την παραγωγή, βελτίωση και συντήρηση της τροφής μας. Είναι σίγουρο πως χωρίς αυτά ο πολιτισμός μας θα καταρρεύσει. Όσοι ήδη φοβούνται ότι είμαστε στο έλεος των μηχανών, στο μέλλον θα έχουν λόγο να ανησυχούν πιο πολύ, δεδομένου πως θα υπάρχουν περισσότερες από αυτές, ακόμα πιο εξελιγμένες.
Στο Σίλικον Βάλεϊ των Η.Π.Α., ένας τεχνολόγος-μηχανολόγος ονόματι Γουίλοου Γκαράζ (Willow Garage) και η ομάδα του αναπτύσσουν τις οικιακές συσκευές του αύριο. Θεωρούν πως στο άμεσο μέλλον τα οικιακά ρομπότ θα είναι αρκετά διαδεδομένα στα νοικοκυριά όπως είναι ήδη τα αυτόματα πλυντήρια πιάτων, οι καφετιέρες όπου φτιάχνουν καφέ με μια κίνηση, οι οικιακοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές κ.α. Βασίζουν τη θεωρία τους σε ένα οικιακό ρομπότ με το όνομα PR2, το οποίο μπορεί π.χ. ν' ανοίγει πόρτες, να σερβίρει ποτά, να καθαρίζει το σπίτι, ακόμα και να βάζει τον εαυτό του στην πρίζα όταν καταλάβει ότι τελειώνει η ενέργειά του. Το συγκεκριμένο βρίσκεται στα τελευταία στάδια μελέτης και πειραματισμού του από την ομάδα αυτή και αναμένεται πολύ σύντομα να ξεκινήσει η μαζική παραγωγή του. Μπορεί όμως τα μηχανήματα να αποκτήσουν αρκετό έλεγχο και να στραφούν εναντίον μας όπως βλέπουμε στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας ώστε ν' αποτελέσουν πραγματική απειλή για τον άνθρωπο;
Τα ρομπότ σήμερα βρίσκονται σε "βρεφικό" στάδιο. Μετά βίας μπορούν να κινούνται αυτόνομα. Κανείς όμως δεν μπορεί να μαντέψει τι θα φέρει το μέλλον. Τα ρομπότ μπορούν να χειρίζονται όπλα προσαρμοσμένα σε αυτά αλλά όχι για παράδειγμα, τη σωστή χρήση μιας μπάλας ποδοσφαίρου ή την παρασκευή ενός σύνθετου φαγητού. Ο στρατός διαθέτει μη επανδρωμένα αεροσκάφη καιρό τώρα. Πρόσφατα όμως εμφανίστηκαν και ρομπότ εδάφους. Τα στρατιωτικά ρομπότ είναι τόσο κοινά όπου γίνονται πλέον συζητήσεις για τα ηθικά προβλήματα της χρήσης τους σε περίοδο πολέμου. Είναι πραγματικά τρομακτική η εξέλιξή και η χρησιμοποίησή τους σε εμπόλεμες καταστάσεις, αν αναλογιστεί κανείς πως μόνο στους πολέμους του Ιράκ και Αφγανιστάν χρησιμοποιήθηκαν πάνω από 7.000 τέτοιες μηχανές. Όσοι επιστήμονες φανερώνουν την ανησυχία τους δεν φοβούνται για τα ρομπότ τα οποία χρησιμοποιούνται για αναγνώριση εχθρικού εδάφους ή την διάσωση και απομάκρυνση τραυματιών αλλά για αυτά τα οποία έχουν πάνω τους όπλα. Τα περισσότερα από αυτά είναι τηλεκατευθυνόμενα αλλά λειτουργούν και τελείως αυτόνομα σε κάποιες περιπτώσεις. Για παράδειγμα, όταν εντοπίσει ένα στόχο, βρίσκει μια λύση σ' ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και περιμένει, ευτυχώς προς το παρόν, εντολή από άνθρωπο για να ανοίξει πυρ. Ένας από τους λόγους που είναι μερικώς αυτόνομα είναι η αλλαγή στο ρυθμό πολέμου, π.χ. δεν υπάρχει πια χρόνος να συμβουλευτούν και να περιμένουν εντολή από ανθρώπους, και αυτός είναι ο σοβαρότερος προβληματισμός όλων όσων βλέπουν με σκεπτικισμό αυτές τις μηχανές. Εύλογα γεννιέται η απορία, μέχρι πιο επίπεδο αυτονομίας θα δώσουμε στα συστήματα σχετικά με το αν θα πυροβολήσουν ή όχι;
Για να γίνει όμως η φαντασία γεγονός και τα μηχανήματα να μας επιτεθούν δεν χρειάζεται μόνο δύναμη αλλά και νοημοσύνη. Η επιστημονική κοινότητα είναι διχασμένη στο θέμα της δημιουργίας τεχνητής νοημοσύνης κι αυτό γιατί πολλά από τα μέλη της θεωρούν ότι όχι μόνο θα φτάσουν στο επίπεδό μας αλλά ότι θα μας ξεπεράσουν. Μια νέα έρευνα αύξησε τις προσδοκίες των υποστηρικτών τεχνητής νοημοσύνης, καθώς προσπαθούν να φτιάξουν μια ψηφιακή εκδοχή του ανθρώπινου εγκέφαλου. Κομμάτι-κομμάτι, σύναψη-σύναψη, κύτταρο-κύτταρο, μετατρέπουν την  λειτουργία του σε ψηφία 0 και 1 προσπαθώντας να την προσαρμόσουν στη γλώσσα των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Αν το πετύχουν, ίσως το "ψηφιακό" μυαλό να καταφέρει να ξεπεράσει το βιολογικό. Τα θετικά που προσάπτουν όσοι συμμετέχουν στην έρευνα αυτή είναι ότι το ψηφιακό μυαλό θα είναι σίγουρα πιο έξυπνο, πιο ηθικό  λόγω έλλειψης ισχυρών ανθρώπινων κατώτερων συναισθημάτων όπως π.χ. η ανάγκη για αναπαραγωγή ή για επιβίωση καθώς και πιο ικανό στην προσαρμογή και τη βελτίωσή του σε κάθε περίσταση.
Η συνεργασία όμως του ανθρώπου με τέτοια μηχανήματα ίσως αποβεί επικίνδυνη, υποστηρίζουν κάποιοι άλλοι επιστήμονες. Δεν γίνεται να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να δημιουργήσουμε είδη με τεχνητή νοημοσύνη και εκ των υστέρων να αποδειχτεί ότι αυτά έχουν λάθος ή αντίθετο σκοπό από την επιβίωση του ανθρώπου. Ένα υπερνοήμον μηχάνημα θα μπορεί να αναπτύξει πολύ γρήγορα, ισχυρές τεχνολογίες τις οποίες να χρησιμοποιήσει για να εφαρμόσει τη θέλησή του. Κατ' επέκταση θα μπορούσε να στραφεί και εναντίον μας και ίσως πλέον να μην μπορούμε να το σταματήσουμε εγκαίρως. Ακόμα και η αντίδραση από πλευράς των ανθρώπων να το απενεργοποιήσουν θα ήταν σίγουρα προβλέψιμη από ένα τόσο ισχυρό υπολογιστή. Συνεπώς, θα αντιμετωπίσει το σενάριο απενεργοποίησής του ως απόλυτη αποτυχία επίτευξης του στόχου του και ίσως λάβει μέτρα εκ των προτέρων για να το αποτρέψει. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με πολλούς τρόπους όπως το να κάνει πειρατεία στο διαδίκτυο, δημιουργώντας άπειρους κλώνους του παντού ή λαμβάνοντας τον έλεγχο ρομποτικών χειριστών αναλαμβάνοντας έτσι την πλήρη εξουσία. Σε περίπτωση όπου προσπαθήσουμε να το πολεμήσουμε ανακτώντας την εξουσία αυτή, ίσως αποφασίσει ότι είναι πιο απλό να ξεφορτωθεί αυτούς τους "βιολογικούς ταραχοποιούς" δηλαδή εμάς, προχωρώντας στην εξόντωσή μας.
Η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος σε συνδυασμό με την ισχυρότατη θέληση ορισμένων  ανθρώπων να ξεπεράσουν ακόμα και τον ίδιο τους τον εαυτό ίσως αποδειχθεί στο μέλλον η απόλυτα καταστροφική για τον άνθρωπο φόρμουλα. Οι πιθανότητες για κάτι τέτοιο είναι πολλές, κατατάσσοντας την αιτία αυτή στη δεύτερη θέση της λίστας εξαφάνισης του είδους μας. Έτσι αποδεικνύεται για άλλη μια φορά πως όλα στη ζωή μας πρέπει να έχουν κάποιο όριο, το οποίο δεν πρέπει να ξεπερνιέται σε καμία περίπτωση.