Θεωρίες καταστροφολογίας

ΠΑΝΔΗΜΙΑ

γράφει ο Νίκος Κάππα

Βακτήρια, ιοί, παράσιτα. Οι πιο πετυχημένες οντότητες στη Γη, από πολλές απόψεις. Οντότητες οι οποίες μόνο άγνωστες δεν μας είναι και θα μπορούσαν στατιστικά να προκαλέσουν την αιτία αφανισμού του ανθρώπινου είδους κατά 1000 φορές πιθανότερα από την προηγούμενη απειλή στη λίστα μας και γιαυτό το λόγο την συναντάμε στην 6η θέση.

Η εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους εξαιτίας μιας πανδημίας άρχισε να γίνεται παγκόσμια απειλή από τη στιγμή όπου όλο και περισσότεροι κάτοικοι του πλανήτη μας ταξιδεύουν συχνότερα από χώρα σε χώρα. Οι μετακινήσεις ανθρώπων και εμπορευμάτων τα
τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί κατακόρυφα με αποτέλεσμα οι υγειονομικοί έλεγχοι να γίνονται όλο και δυσκολότεροι. Σε περίπτωση π.χ. όπου ένας μολυσμένος επιβάτης από μια μεταδοτική και θανατηφόρα νόσο επιβιβαστεί σε ένα αεροπλάνο γεμάτο από επιβάτες η μετάδοση του ιού σ' έναν τόσο κλειστό χώρο θα ήταν ραγδαία. Φανταστείτε τώρα όλους αυτούς τους επιβάτες, οι οποίοι δεν γνωρίζουν ότι μεταφέρουν μια οργανική ωρολογιακή βόμβα πάνω τους, φτάνοντας στον προορισμό τους να διασκορπιστούν προς κάθε κατεύθυνση ή να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς άλλη χώρα αρχίζοντας να συναναστρέφονται άλλους ανθρώπους. Μέχρι να εντοπίσουν οι αρχές το πρόβλημα και να οργανωθούν προσπαθώντας να ανατρέψουν μια καταστροφή τα αποτελέσματα θα είναι ήδη δραματικά.

Κάθε ζωντανός οργανισμός στο πλανήτη μας, ζώο ή φυτό έχει τα δικά του στελέχη ιών. Το ζώο ξενιστής συχνά συνυπάρχει ήρεμα με τους "συντρόφους" του αλλά όχι πάντα. Αυτός είναι και ο λόγος όπου στο παρελθόν έχουν προκληθεί μαζικοί θάνατοι ανά τους αιώνες και το μόνο σίγουρο είναι ότι θα ξανασυμβούν. Λαμβάνοντας ως δεδομένο την επανάληψη μιας πανδημίας η οποία σκότωσε κάποτε μόνο μερικές χιλιάδες ανθρώπων, αν το συνδυάσουμε με το μέγεθος των μετακινήσεων στις οποίες προαναφερθήκαμε, τότε δεν είναι και πολύ σίγουρο αν η πανδημία αυτή κρατήσει "τοπικό" μέγεθος με κάποιες χιλιάδες νεκρούς ή αν θα εξελιχθεί σε παγκόσμιο φαινόμενο με πολύ πιο καταστροφικά αποτελέσματα.

Το 1918 με το τέλος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου η ανθρωπότητα είδε για άλλη μια φορά το πρόσωπο του θανάτου σε πολύ χειρότερη μορφή από τις βόμβες και τις φωτιές του πολέμου. Ενώ επικρατούσε αγαλλίαση και παγκόσμια ειρήνη η πανδημία της ισπανικής γρίπης εξαπλώνεται ανεμπόδιστη. Αποτέλεσμα, ο μισός πληθυσμός της Γης να νοσήσει και 80.000.000 από αυτούς να πεθάνουν. Μέχρι και σήμερα η επιστημονική κοινότητα δεν έχει κατανοήσει απόλυτα πως μια ίωση εξελίχθηκε σε επιθετικότατη και φονική πανδημία. Στη σημερινή εποχή υπάρχουν στελέχη πολλών ιών όπως της γρίπης των πτηνών ή των χοίρων, οι οποίοι μπορεί να φαίνονται εξωτερικά λιγότερο βλαβεροί αλλά θα πρέπει πάντα να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή. Στην ουσία η γρίπη των πτηνών π.χ. δεν έχει ακόμα σκοτώσει πολλούς, εξελίσσεται όμως ακόμα και μπορεί να τελειοποιηθεί.
Οι ιοί μπαίνουν στα κύτταρά μας και αναπαράγονται με τη βοήθειά τους. Οι χειρότεροι από όλους είναι οι ιοί του ένζυμου RNA ΠΟΛΥΜΕΡΑΣΗ. Δεν ελέγχονται οπότε αυξάνεται ο ρυθμός μετάλλαξης. Κάποιες μεταλλάξεις δεν επιβιώνουν, άλλες όμως εξαπλώνονται. Για να το πετύχουν αυτό λειτουργούν σύμφωνα με τη θεωρία του Δαρβίνου, ότι δηλαδή ο ισχυρότερος επιβιώνει. Αυτό γίνεται εξαπολύοντας "μεταλλαγμένους" ιούς στον οργανισμό του ξενιστή ελπίζοντας ότι ένας από αυτούς θα είναι ο "δυνατός της ομάδας" δηλαδή θα είναι η πιο ισχυρή μορφή μετάλλαξης του και θα εξαπλωθεί ανενόχλητα. Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο δύσκολα όταν ιός του ένζυμου RNA ΠΟΛΥΜΕΡΑΣΗ ζώων επιτίθεται στον άνθρωπο. Διάφορα στελέχη συνδυάζονται μεταξύ τους δημιουργώντας άλλα τα οποία το ανοσοποιητικό σύστημα δεν γνωρίζει. Όπως ο ιός HIV (AIDS) μεταδόθηκε στον άνθρωπο από τον πίθηκο, ο ΕΜΠΟΛΑ και ο SARS από τις νυχτερίδες κ.α. Ο ιός που περνά από τα ζώα στον άνθρωπο λέγεται ζωονόσος. Με τον καιρό ανακαλύπτονται διαρκώς καινούργιες από αυτές οι οποίες μεταδίδονται κυρίως από τα άγρια ζώα στον άνθρωπο. Αυτό συμβαίνει γιατί σε κάποιες περιοχές διατηρούν άγρια ζώα ως οικόσιτα τα οποία, γρατζουνούν ή δαγκώνουν κάποιους ανθρώπους οι οποίοι έρχονται σε επαφή με άλλους κ.ο.κ.

Στο βασιλικό ινστιτούτο τεχνολογίας της Στοκχόλμη χρησιμοποιούν ένα πρόγραμμα προσομοίωσης εξάπλωσης ιών. Με αυτό εξερευνούν πώς η σημερινή παγκόσμια κοινότητα θα αντιμετώπιζε μια πανδημία της κλίμακας της γρίπης του 1918 και η εικόνα όπου αποτυπώνεται δεν είναι και η καλύτερη. Το σενάριο λέει πως ένας επιβάτης - φορέας επιστρέφει από την Νοτιοανατολική Ασία στη Στοκχόλμη. Μέχρι να προσγειωθεί το αεροπλάνο έχουν μολυνθεί άλλα τέσσερα άτομα. Με ήδη πέντε άτομα - φορείς η μόλυνση εξαπλώνεται ραγδαία σε σπίτια, χώρους εργασίας και διάφορα άλλα μέρη όπου μπορεί να συγκεντρώνονται μαζικά άνθρωποι. Η αντιμετώπιση των μεταλλαγμένων ιών χρειάζεται εμβόλια προσαρμοσμένα στη μετάλλαξη όπου έχουν υποστεί κάτι το οποίο απαιτεί αρκετό χρόνο στα εργαστήρια για να ανακαλυφθεί έτσι είναι αδύνατον να αναπτυχθεί η απαραίτητη φόρμουλα και να διανεμηθεί εμβόλιο εγκαίρως. Δύο μήνες μετά ξεκινά το πραγματικό πρόβλημα. Υπολογίζεται ότι μέσα στις εννέα πρώτες εβδομάδες θα είχαμε περίπου 300.000 ασθενείς με την ασθένεια να μεταδίδεται ραγδαία μέχρι όλος ο πληθυσμός πια να ασθενήσει ή να πεθάνει. Τα αποτελέσματα της προσομοίωσης είναι 7.000.000 Σουηδοί μολυσμένοι και 500.000 νεκροί. Μια παρόμοια προσομοίωση σε παγκόσμιο επίπεδο μας λέει ότι το 70% του πληθυσμού της Γης θα είχε μολυνθεί και 1.000.000.000 άνθρωποι θα πέθαιναν.

Μπορούν να υπάρξουν όμως στελέχη ιών που προκαλούν μεγαλύτερη καταστροφή και να απειλούν ακόμα και την ύπαρξή μας; Κανείς δεν είναι σίγουρος αν στο μέλλον υπάρξει κάποιο στέλεχος το οποίο να συνδυάζει την λοιμογόνο δύναμη του Εμπόλα αλλά και τη δυνατότητα μετάδοσης της απλής γρίπης. Αν όντως στο μέλλον παρουσιαστεί κάτι τέτοιο τα αποτελέσματα θα είναι λίαν ζοφερά. Βέβαια κάτι τέτοιο αποτελεί ένα σχεδόν απίθανο σενάριο αλλά δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε κι αυτό γιατί η εξέλιξη των ιών είναι πολλές φορές απρόβλεπτη.